Saskia Heuckelbach,
Adviseur, coach en trainer op het gebied van gepersonaliseerd leren
Socrates gebruikte het vak van vroedvrouw als metafoor voor het vak van leraar. Doordat Socrates zijn leerlingen constant bevroeg, ‘baarden’ de leerlingen de kennis die zij zelf bezaten. En is dat niet wat een docent doet? Zijn leerlingen prikkelen, uitdagen en motiveren om zichzelf te leren kennen? En om hen te laten groeien in vaardigheden en kennis? Dat prikkelen, bevragen en uitdagen kan middels formatief evalueren.
Naast – soms zelfs in plaats van – summatieve toetsen willen veel docenten formatieve toetsen afnemen. Maar hoe geef je dat vorm als integraal onderdeel van het leren? In deze blog bespreek ik een aantal voorbeelden van formatief evalueren in verschillende fases van het leerproces. Deze zijn toepasbaar bij afstandsonderwijs én in een ‘reguliere’ setting.
Doelen stellen
Zodra je als docent start met het stellen van een leerdoel voor de groep kan het formatieve proces starten. Leerlingen moeten de handvatten krijgen om voor zichzelf te bepalen waar zij staan ten opzichte van het groepsdoel. Oftewel: wat is hun persoonlijke leerdoel?
Een voorbeeld
Werk met een reflectiedossier. Hierin staat het leerdoel en vervolgens vragen die de leerlingen beantwoorden om hun voorkennis te activeren. Kies voor twee startmomenten: de leerling beantwoordt de vraag ‘Wat weet ik al?’ voordat hij een instructie heeft gehad en hij beantwoordt diezelfde vraag nadat hij een eerste instructie heeft gehad. Dat kan zijn tien minuten googelen, tien minuten een bepaalde paragraaf scannen, of tien minuten naar de instructie van de docent luisteren. Ook na de start van het werken aan een leerdoel is het belangrijk dat leerlingen het dossier bijhouden en regelmatig met de docent delen.
Leer- en werkstrategieën verkennen
Nu de leerlingen aan hun eigen leerdoel werken, moeten zij uitgedaagd worden om te onderzoeken welke leer- en werkstrategieën daarbij passen. Op dit moment heeft formatief evalueren een tweetal doelen: de leerling weet of de gekozen leer- en werkstrategie werkt en de docent weet hoe de leerlingen ervoor staan ten opzichte van het leerdoel van de groep. Naast het bijhouden van het reflectiedossier (waarin de leerling noteert hoe hij leert, hoe lang, waar, met wie, etc.), zijn er veel andere mogelijkheden voor formatief evalueren in deze fase.
Een voorbeeld
Denken, delen, uitwisselen. Geef leerlingen de opdracht om op papier te zetten hoe zij hebben gewerkt aan het leerdoel. Waar hebben zij gewerkt, hoe lang, op welke manier (samenvatten, opdrachten maken, boek lezen, etc.) en waar staan zij nu ten opzichte van het leerdoel? Dit deelt elke leerling met ten minste twee andere leerlingen. Deze leerlingen maken een top drie van tips voor klasgenoten ‘welke werk- en leerstrategieën werken?’. Deze lijstjes verspreidt de docent onder alle klasgenoten. Leerlingen leren zo met en van elkaar.
Klaar voor de toets?
Om een leerling te laten bepalen of het leerdoel behaald is, is het raadzaam om met een checklist, of rubric te werken. Voordat je overgaat tot een summatief toetsmoment checken de leerlingen middels een formatieve evaluatie of ze er klaar voor zijn. Dit is wederom een goed moment om het reflectiedossier bij te laten werken. Maar daarnaast zijn er andere manieren van formatieve evaluatie.
Een voorbeeld
Geef een drietal vragen die representatief zijn voor de ‘echte’ toets. Bijvoorbeeld een kennisvraag, een toepassingsvraag en een inzichtsvraag. Deze vragen geeft de docent tijdens een klassikaal moment. In deze tijden zou dat dus via bijvoorbeeld Teams of Zoom gaan. Bespreek de vragen niet alleen inhoudelijk na, maar geef ook aan wat de verwachting is bij het beantwoorden van elk type vraag. Laat elke leerling voor zichzelf, na het maken van deze korte oefentoets, bepalen welke stappen hij nog moet zetten om het doel – en daarmee de toets – te halen.
Formatief evalueren heeft als doel om voor de leerling en de docent inzichtelijk te maken welke kennis en vaardigheden er al zijn en aan welke nog gewerkt moet worden. Dat is immers wat leren al eeuwenlang is: kennis en nieuwsgierigheid aanwakkeren om zo te groeien en te ontwikkelen. Of zoals Socrates het omschreef: leerlingen helpen bij het baren van hun kennis.